Raportohet shpesh në mediat shqiptare shkatërrime të
pyjeve (Lura) apo, në raste të tjera, keqpërdorim (keqmenaxhim) të ambjenteve
dhe pronave publike. Reportime të tilla janë shumë tronditëse dhe domethënëse
për një gjëndje mos-qeverisjeje që Shqipëria vuan. Disa e quajnë
‘masakër të njeriut mbi natyrën.’ Dikush tjetër e quan ‘kafshëri’ apo
‘barbarizëm.’ Mbase! Kafsha jeton në harmoni me natyrën; ajo, thotë
Schopenhauer, “kurrë nuk mund të humbë rrugën e zgjedhur nga natyra” dhe si
rrjedhojë nuk mund ta prishë atë. Nga historia dihet se
barbarët kanë prishur civilizime, qytete dhe perandori, por në një gjëndje të
pazhvilluar, ata akoma nuk kanë dalë nga ajo gjëndje shtazore që rron në paqe
me natyrën. Termi i parë është më afër të vërtetës por ka një ndryshim në atë
që në
shoqëri njeriu pret dhe mbjell, prish edhe ngre, shkatërron dhe
rregullon, dëmton e riparon dhe zbukuron. Blloqe pallatesh e shtëpish ngrihen
(prishet pra natyra) por pemë e bar mbillet rreth e rreth, park dhe lulishte,
pyje artificiale apo dhe liqene të tilla.
Në Shqipëri çdo gjë betonizohet dhe natyra nuk luan
asnjë rol - shqiptari i sotshëm është marsian i vërtetë; ai dashuron vetëm
shkretëtirën. Në të ai ndërton piramida - në çdo aspect të jetës:
familje, punë e shoqëri, parti apo institucion. Çfarë kuptohet dhe duket qartë
është se shqiptari nuk ka kuptuar akoma se jeton në shoqëri dhe
jo
në klan. Në klan apo fis një njeri bën si di vetë (natyrisht sipas ligjeve të
klanit); ai përpiqet me natyrën ta vërë poshtë dhe përdori në interes të tij.
Ai nuk do t’ia dijë për fisin tjetër, fshatin matanë apo komshinjtë e vet. Ai
gëzon një liri të barbarizmit por jo liri politike të një shoqërie civile. Në
shoqëri njeriu është i limituar dhe ka, përveç të drejtave, edhe detyrime. Një
pemë nuk mund të pritet thjesht sepse të pëlqen dega.
Sot shqiptari ngre gardhin me çtë mund: ferra, blloqe,
tulla, beton, tela, kallama, rrjeta, etj. Ngre shtëpinë ku të dojë dhe e mbulon
me se të dojë: dërrasa, beton, qeska, kallamishte, llamarina e hekura. Hap e
mbyll kanale e gropa dhe puseta sipas dëshirës, zgjeron shtëpinë sipas asaj që
e quan gusto.
Zapton tokën matanë sepse është e tija, pasi ai tjetri ia ka vjedhur pa të
drejtë dhe drejtësinë ia jep vetvedit (siç thotë
shkodrani). Njëtrajtshmëria dhe sistemi janë koncepte të huaja - "format
themeltare të bukurisë," do të thoshtë Aristoteli në librin e famshëm Metafizika, "janë rregulli,
simetria dhe e përcaktuara" - bukuria dhe pastërtia e mjedisit nuk perceptohen.
Rregulli dhe normat nuk kuptohen; ligjin e bën vetë, e zbaton vetë, e ndreq dhe
e përdredh vetë; për çdo gjë vendos vetë si një subjekt që nuk ka objekt dhe
kontent.
Në shoqëri ka proçese që vendosin, ka pronë private por
edhe të përbashkët. Edhe pse një shtëpi është e jotja ti nuk mund t’i vësh
flakën sepse thjesht ashtu mendon dhe do. Duhen marrë masa, dhe
leje, duhet parë kush mund të dëmtohet nga kjo gjë në mënyrë që mos të dhunohet
tjetri (dhe shoqëria) apo kostoja mos t’u kalojë të tjerëve. Me një fjalë
ekziston një gjëndje, që është e dukshme në të gjitha aspektet e jetës
shoqërore, ku shqiptari bën si di vetë dhe lumi, mbas tij/saj, le të marrë të
tjerët. Ta qeverisësh është shumë e vështirë sepse akoma nuk është zgjuar nga
gjumi shekullor. Pierre Joseph Proudhon, një politikan dhe filozof francez i
shekullit të XIX-të, na jep një përshkrim të detajuar të qytetarit, me një
fjalë të anëtarit të një shoqërie civile, dhe, heshturazi edhe të, shtetit:
"Të
qeverisesh është të gjurmohesh, inspektohesh, spiunohesh, drejtohesh,
udhëhiqesh nga ligji, numërohesh, rregullohesh, regjistrohesh, indoktrinohesh,
predikohesh, kontrollohesh, kërkohesh, vlerësohesh, çensurohesh, komandohesh,
nga krijesa që nuk kanë as të drejtën as zgjuarsinë as virtyetshmërinë për të
bërë këtë gjë. Të qeverisesh është të jesh në çdo operacion, në çdo tranzakcion
i shënuar, regjistruar, numëruar, taksuar, stamposur, matur, numëruar..."
Për të gjitha shqetësimet e mësipërme, pak a shumë në
një formë të njëjtë, u paralajmëruan në kohët e lashta edhe Izraelitët kur
kërkuan nga Samueli që të vendoste një mbret (shtet në botën tonë moderne) për
ti udhëhequr, pasi djemtë e Samueli-it, të cilët ishin vendosur si gjyqtarë, kishin marrë rrugë të këqija. Samueli i
paralajmëron për mbretin që: "Do t’ju marri djemtë dhe do t’i
bëjë të servirin koçitë e tij e kuajt dhe do t’i vendosi përpara tyre të
vrapojnë ... Do t’ju marri vajzat t’i bëjë parfumiere dhe guzhinjere dhe
furrtare. Ai do marri tokat tuaja më të mira dhe vreshtat dhe ullishtet dhe do
ia japi shërbëtorëve të vet ..." Pra, të jetosh në një shtet
modern ligjin nuk e bën më njeriu por shoqëria, sado të papërshtatshme dhe me
mangësira si ato të mësipërmet dhe secili duhet ta ndjekë atë njëlloj
përndryshe kemi këtë kaos që shohim dhe që ndjemë të gjithë në shpatullat tona.
Po të shkojmë pak më tutje, shqiptari më mirë pranon ato mangësira të ligjit në
shtete të tjera dhe u beson më tepër atyre institucioneve sesa mangësirave të
një shteti si ai shqipëtar.
Por, mund të thojë një kritik i mprehtë, ju nuk
përmendët shtetin apo institucionet e tij aspak
në gjithë atë diskutim por iu drejtove vetëm individit (shqiptarit) apo
shoqërisë (shqiptare). Shteti dhe institucioni, sado moderne qofshin, nuk pasqyrojnë
gjë tjetër veçse ato marrëdhënie të shprehura qartë në shoqëri - ky konstatim
vlen edhe për politikanin; ai nuk është alien i ardhur nga Marsi, por baba,
nënë, vëlla, motër, gjysh apo gjyshe shqiptare; i lindur dhe rritur në atë
ambient shoqëror. Dhe, për ta mbyllur, në shoqërinë shqiptare, zhvilimet e
shtetit apo institucioneve nuk janë në harmoni me zhvilllimin e shoqërisë
civile (nëse ekziston një gjë e tillë) dhe me zhvillime të tjera
ekonomiko-shoqërore. Aq më keq kur koncepte të huaja janë prevalente dhe nuk
kuptohen. Ato do të marrin kohën e tyre që të kuptohen dhe hyjnë në ndërgjegjen
e shqiptarit.[*]
[*]
Artikulli është marrë nga libri "Gjinkallat
Këshilltare" dhe përshtatur për qëllim botimi në media.
No comments:
Post a Comment