Ky
artikull nuk është politik, por synon të analizojë një program të një partie
për të parë se çfarë i ushqehet zgjedhësit dhe, njëkohësisht, sa i
ndërgjegjshëm është zgjedhësi për të analizuar dhe kuptuar programe të tilla
politike.
Programi i PS në këtë fushatë zgjedhjesh titullohet, "Për
një Rilindje Shqiptare." Dikush do argumentonte se është e drejta e çdo
partie politike, pjesëmarrse në zgjedhje, të vendosë dhe titullojë programin e
vet si të dojë. E vërtetë! Por koncepti në vetvete duhet të prezantojë një
diçka specifike dhe të aplikueshme për Shqipërinë. Zgjedhja e titullit e cila
përfaqëson atë çfarë duam të arrijmë është çorientuese. Rilindjen (Kombëtare)
Shqipëria e ka kaluar para një shekulli e pak, çfarë vijon nuk është prapë e njëjta gjë. Të jetë e njëta gjë
do të thotë të konceptosh gjërat dhe kohën si një rrotë - fillon diku dhe mbas
100 vjetësh je prapë në të njëjtin vend. Si progresistë - pra si njerëz që
besojnë në zhvillim - edhe koncepti i zgjedhur nuk është prezantues i asaj se
çfarë ka nevojë Shqipëria. Shqipëria nuk ka nevojë për sensualizma por
racionalizëm, nuk ka nevojë për muzikë e vjersha por autostrada, hekurudha,
lidhje detare dhe ajrore konveniente si me vëndet fqinjë ashtu edhe me botën.
Do të ishte më e saktë dhe e drejtë sikur Programi të quhej "Ndriçim i
Mëndjes Shqiptare" (një farë Enlightment)
- një reflektim njerëzor dhe i punës që është bërë, ku duam të shkojmë, me mundësitë njerëzore dhe financiare që
disponojmë, dhe si do shkojmë atje.
Programi ka (shumë) koncepte te tjera të cilat nuk janë të qarta
llogjikisht edhe për ata që i kanë formuluar. Dikush mund të imagjinojë se
çfarë ndodh me popullin kur i lexon (nëse! i lexon). Disa jepen më poshtë.
Modeli i Ri
Ekonomik
Modeli i Ri Ekonomik nuk
shpjegohet por në seksionin e tretë të programit thuhet se konsumatori
do të mbrohet nga forcat e tregut me anë të "dorës së dukshme" të
shtetit. Kjo në vetvete nuk përbën një model të ri ekonomik. Të mbrosh
prodhuesit, nëse do mbrohen nga "dora e dukshme," përsëri nuk përbën
model të ri, është i vjetër.
Modeli kapitalist është
një: mbizotërim i pronës private (problem i pazgjidhur akoma në Shqipëri) i
mbrojtur nga një sistem drejtësie (që në Shqipëri mbetet i korruptuar dhe jo funksional) në një
ekonomi tregu ku çmimet vendosen sipas sinjaleve që merren nga tregu (sinjale =
informacion, mund ta imagjinoni). Ka variacione në këtë model dhe tre njihen
mirë nga ekonomistët: Kontinentali Evropian (ai Skandinav është një ekstrem i
tij); Anglo-Saxon; dhe modeli Aziatik. Dy të parat janë në krizë, kurse i treti
ka disa veçori, midis të tjerave, të tilla:
- politika konservatore makroekonomike (inflacion i ulët, dhe teprica fiskale shtetërore);
- ekonomi të forta konkurruese dhe të integruara fuqishëm me tregun botëror;
- transferta të vogla sociale si % e PBB - fakt ky që ka kontribuar në një përqindje të lartë kursimesh (investime) nga popullata;
- taksa të ulëta për biznesin - në krahasim me Europën 2-3 herë më të ulëta;
- asnjë (ose shumë pak) ndërhyrje shtetërore në tregun e punës.
Pra, shkurt, për çfarë modeli ekonomik po flasim?
Flexicurity
Flexicurity jepet në programin e PS-së si një model i mbrojtjes
shoqërore në marrëdhëniet e punës (për punëdhënësin dhe punëmarrësin). Flexicurity është një program që është
aplikuar në Danimarkë - (lexo: në Danimarkë) - ku tregu i punës ka një
flexibilitet të jashtëzakonshëm; pra, pjesa e parë e termit (flexi) të mbështetur nga një sistem
shtetëror (security). Në gjithë
vëndet Skandinave vetëm Danimarka e ushtron këtë sistem. A mund ta aplikojë
Shqipëria këtë sistem mbrojtjeje? Natyrisht! por mbas një shekulli pasi të jetë
përfshirë në ekonominë botërore, ashtu si Danimarka nuk e aplikoi këtë program
qysh në shekullin e 19-të kur u bë pjesë e ekonomisë botërore por mbas një
shekulli. Atëherë kur në një sistem tri-partite, ku biznesi, shteti dhe fuqia
punëtore bien dakort në shumë pika. Të tre këta pjesëmarrës në Shqipëri
mungojnë, ose më mirë të themi janë në gjenezat e tyre, nëse duam të jemi pak optimist.
Programi
Kushdo që është marrë me
projekte - publike apo biznesi, nuk ka dallim - e kupton mirë faktin se si i
tillë ai kalon në disa faza. Projekti në vetvete (A) analizon situatën "si
është gjëndja," pastaj (B) formulon "ku duam të shkojmë" dhe, më
kryesorja, (C) "Si do shkojmë atje." Një komponent kryesor i pikës
(C) është fondi - paratë. Nga do merren, dhe si do investohen. Një i pastrehë
mund të donte të flinte në shtëpi, apo hotel, por me mundësitë që ka vetëm
poshtë ndonjë ure mund të flejë (ose lulishte kur është koha e bukur). Dhe vlerësimi i asaj çfarë është arritur,
pra, pika (D) është shkalla e fundit.
Le të kthehemi tek
programi "Rilindja." Ai ka katër shtylla dhe në secilën prej tyre
janë identifikuar probleme. Pas indentifikimit, kalohet në atë se çfarë ofron
programi - premtimet - pra, ku duam të shkojmë. Premtimet janë pjesa më e
rëndësishme e çdo fushate politike, pa ato nuk mund të fitosh. Mbas çdo fushate
partia që vjen në pushtet, në gati të gjitha rastet, i ka thyer premtimet. Siç
shprehen progresistët, ata nuk duan të fitojnë "duke premtuar gjithçka që
nuk është e mundur, po duke bërë gjithçka" që munden (f. 10). Por
fatkeqësisht, programi është i mbushur vetëm me premtime! Dhe metafizikë
ala-shqiptare. P.sh., në vendosjen e shtetit të së drejtës (pika 3.2 për atë që
është i interesuar) PS synon të rivendosë
drejtësi ligjore, ligjin e drejtë për të gjithë. Por pyetja, si gjithmonë,
është: si do bëhet? Nëpërmjet ligjit,
është përgjigja e progresistëve. Një metafizikë e tillë më kujton Kant-in e
madh kur zbuloi a priori, sipas
Nietzsche, një fakultet të ri tek njeriu - gjykimin sintetik. "Por si janë
të mundshme këto gjykime sintetike a
priori? Nëpërmjet një mjeti të një mjeti" ("By means of a
means"). Pra, ligji nuk punon siç është, por forcohet dhe bëhet i drejtë nëpërmjet ligjit. Retorika të tilla (në
sensin modern të termit) boshe gjenden gjithandej, p.sh., si luftohet
korrupsioni? Duke e ç'rrënjosur atë! Si do ta rregullojmë shëndetsinë? Duke i
dhënë çdo qytetari shërbim shëndetsor universal. Për mos të folur për terma e
koncepte të tjera të huazuara që në Shqiperi nuk kanë aplikim!
Çfarë i mungon programit
dhe secilës shtyllë janë si do arrihet
aty ku duam të shkojmë. Sa fonde duhet dhe si do investohen. Einstein, i
mërzitur nga pritja e ftohtë e teorisë së tij, i shkruan një miku të vet,
"njerëzit janë të shurdhër ndaj argumentave më të forta por tendenca e
tyre është të mbivlerësojnë matjet e sakta." E kishte fjalën për shifra,
numra. Këtij programi i mungojnë argumentet - pasi janë vetëm premtime - dhe
shifrat! Shqipëria merr borxhe në tregjet financiare (bond markets) me shkallë
mos-pagimi më të lartë (4%) në rajon mbas Bosnjë-Hervegovinës (4.5%). Kjo
përqindje ekspozon dobësinë dhe jo-besueshmërinë ndaj ekonomisë shqiptare. Nuk
mbahet shtëpia me miell hua, është një shprehje e urtë e popullit. Është mit,
pasi gjithë Shqipëria jeton me remitanca dhe nuk prodhon. Biznesi i vogël dhe
mesatar është në gjëndje katastrofike, bujqësia akoma më keq. Kohët e fundit u
aprovua një fond prej €31 milionë nga BB në ndihmë të fermerëve shqiptarë.
Bujqësia ka nevojë për 10-herë më shumë fonde me interes të ulët etj. Dhe për
ta mbyllur, siç e përmendëm më lart si pjesë e çdo projekti, si do maten ato çfarë u premtuan dhe ato
çfarë do të ndërtohen.
Teknologji
Programi përmend me të
drejtë gjëndjen katastrofike të sistemit online (fjala
"teknologji" përdoret 7 herë) dhe premton të ndërtojë një sistem
online ekonomik në shkallë kombëtare (përsëri nuk jepet se si do arrihet kjo
gjë, sa do shpenzohet? etj.). Ajo çfarë premtohet në program mbetet marxhinale.
Më shumë nevojitet! Ky ndryshim duhet të fillojë, e para, me faqet e internetit
të vet partive politike; përveç 4-5 partive kryesore të tjerat nuk kanë faqe
interneti (PR, PSD, AD dhe të tjerat me radhë); PD akoma nuk ka nxjerrë
programin e saj, dhe partitë që do merrnin më shumë pikë për një faqe të
thjeshtë dhe me informacionin e duhur për vizitorin janë FRD dhe PD, të gjitha
të tjerat që kanë faqe interneti janë të dobëta dhe kanë mangësira. Shqipëria
vuan nga një analfabetizëm kompjuterik të padëgjuar edhe në vëndet më të
varfëra. Përveç, Facebook-ut, natyrisht! të gjithë e dinë se çfarë është.
Ndërkohë që vënde si Kinë apo Indi forcojnë sistemin edukativ dhe ekonominë
dixhitale dhe shkencore, në universitetet shqiptare nuk ka akses të mirëfilltë
në arkiva shkencore (JSTOR, EBSCO etj.) dhe nuk jepet asnjë alternativë në këtë
drejtim. Kemi pastaj guximin të argumentojmë se kemi një fuqi punëtore të
kualifikuar - pyetja, si gjithmonë, është në cilën fushë? Më poshtë paraqitet
një grafik i pozicionimit të studentëve shqiptarë (15-vjeçarë) në krahasim me
disa vënde të rajonit. Programi PISA mat kompetencat e studentëve në lexim,
matematikë dhe shkencë.
Source: OECD PISA
2009 database; i kompiluar nga autori.
Duke parë përpara
Programi i PS-së ishte i
vetmi program i gatshëm online që mund të gjeja për qëllimin e shkruajtjes së
këtij artikulli, i cili nuk synon asnjë lloj pozicionimi partiak. Përkundrazi,
objektivi kryesor ishte analiza a asaj çfarë ofrohet në prag të zgjedhjeve të
reja me synim përmirësimin dhe përshtatjen me realitetin socio-ekonomik dhe
politik shqipëtar. Ky artikull është dhe një përpjekje për qartësim konceptesh
e terminologjie që kaq shumë mungon - jo vetëm në programe të tilla - në
artikuj apo dokumente shqiptare.
No comments:
Post a Comment