Kur dikush qe punon dhe jeton jashte vendit sheh 'Thuaj Po Shqiperise' ai/ajo gezohet. Eshte nje rast qe shumica (sic e gjykoj une) presin te vije. Por disa gjera jane te pamundura, te pakten per Shqiperine. Mjekeve qe i thane PO Shqiperise u duhej thene JO nga qeveria. Natyrisht qe individet nuk ndalohen te kerkojne pune privatisht, duke perfshire edhe mjeket. Mjeksia 'ha' nuk 'krijon' 'byreke' ne gjuhen e ekonomisteve. 'Byreku' duhet te krijohet njehere dhe pastaj te 'ndahet.'
Shqiperia ka vuajtur keto dekada pasi disa gjera (me shume sec duhet te pakten) ia la fatit. Fati nuk vjen nga qielli dhe kush nuk ble bilete nuk ka fat (shans) te fitoje llotarine; me nje fjale shteti luan rolin e tij ne ekonomine e nje vendi si rregullator dhe planifikues. Planifikues mbase jo ne sensin e Shqiperise se meparshme. Te besh politike do te thote te planifikosh nje seri gjerash per te ardhmen, Politikat duhet te jene konsistente (racionale) ndryshe kot 'quhen' te tilla nese nuk jane. Ndryshe shpenzohet mundi dhe djersa e te gjitheve, ashtu sic eshte bere keto dekada dhe vetem disa (te lidhur me politiken natyrisht) kane perfituar.
"Thuaj PO Shqiperise" do te thote ne radhe te pare qe Shqiperia t'i thote PO vetvetes. Me ate 'byrek' qe pritet te ndahet me shume do dalin (ata qe jane brenda vendit p.sh.) qe do i thone JO asaj. E di se cfare mendoni. Duket si ajo loja: po ndiqte njeri ketrin rreth e rrotull pemes dhe mbas nja dy rrotullimesh nuk dihesh se "kush po ndiqte ke."
Disa eksperienca te vendeve ne zhvillim duhen pare dhe, mbase, adoptuar. Kina dhe India, p.sh., nuk favorizuan mjekesine per zhvillimin e ekonomive perkatese. Mjekesia u zhvillua perkrahesisht zhvillimit dhe mbase ne te njejten kohe si nevoje e domosdoshme - me nje fjale kur rritet 'byreku' rriten kerkesat per sherbime dhe mjeksia eshte pikerisht 'sherbim,' - ose 'shpenzues' - dhe jo 'krijues.' Per t'i dhene kredi mjekesise, ne vendet e zhvilluara ne terma te 'Kerkim dhe Zhvillimit' (R&D) natyrsiht qe impakti i saj ne ekonomi eshte paksa me i larte por kjo nuk duhet te shqetesoje Shqiperine per momentin. Gjithashtu mireqenia (shendeti) e shoqerise ka impaktin e vet ne ekonomi. Por perseri me duket se po biem ne ate lojen "kush ndiqte ke."
Per ta mbyllur, "Thuaj PO Shqiperise" per mua do te thote "Thuaj JO" disa profileve dhe ndermjet tyre mjekesise (ne sektorin shteteror). "Thuaj PO" do te thote perqasje tjeter e qeveritareve ndaj bashkatdhetareve te cilet "te perdoren" (me falni per shprehjen) si mjete rigjenerimi te kapitalit dhe njohurive. Me shume menyra mund te perfshihen ne ekonomine Shqiptare edhe duke mos qene aty. Por lehtesimet duhet te fillojne nga qeveritaret - diaspora ka gjithe keto dekada qe perpiqet. Por deri tashme ka qene njelloj sikur te ndesheshe me murin.
Nje shembull personal. Paraqita gjate pranveres nje projekt-propozim ne disa bashki, si pika kontakti midis diaspores dhe komuniteteve lokale (Albanian Diaspora for Local Development). Ideja ishte qe diaspora te perfshihet ne projekte lokale - per te krijuar dhe ruajtur hapesira dhe pune publike - duke ndihmuar me njohuri dhe kapital. Nuk ishte ideja ime por e adoptuar nga disa vende qe e kane vene ne zbatim (p.sh., Meksike, Kosove, Indi etj). Pati goxha interes por mungon vullneti. "Gure gure," thote popullli "ndertohet shtepia" por ajo qe pritet duket sikur 'shtepia duhet dhene e gjitha e ndertuar, e gatshme.' Pra atje ku qeveria lokale ka mundesi te krijoje lehtesira, le te krijohen lehtesira te tilla dhe nuk do nevojitesh nderhyrja e qendres. Pushteti qendror mbase mund te krijoje disa 'lehtesira' te tjera ne lidhje me qeverite lokale (qofte edhe si eksperimentale si fillim).
"Thuaj PO Shqiperise" nuk duhet te ngelet shabllon dhe diaspora ka role determinues ne kete aspekt. Kina dhe India nuk mund te mendohen ato ekonomi te fuqishme sic jane sot pa rolin e diasporave perkatese. Keto jane fakte lehtesisht te provueshme kur lexon zhvillimin ekonomik te ketyre fuqive. Disa politika duhet te manaxhohen, dmth disa 'lehtesira' duhen promovuar, dhe disa duhen lene te ndjekin zhvillimin perkates.
Shqiperia ka vuajtur keto dekada pasi disa gjera (me shume sec duhet te pakten) ia la fatit. Fati nuk vjen nga qielli dhe kush nuk ble bilete nuk ka fat (shans) te fitoje llotarine; me nje fjale shteti luan rolin e tij ne ekonomine e nje vendi si rregullator dhe planifikues. Planifikues mbase jo ne sensin e Shqiperise se meparshme. Te besh politike do te thote te planifikosh nje seri gjerash per te ardhmen, Politikat duhet te jene konsistente (racionale) ndryshe kot 'quhen' te tilla nese nuk jane. Ndryshe shpenzohet mundi dhe djersa e te gjitheve, ashtu sic eshte bere keto dekada dhe vetem disa (te lidhur me politiken natyrisht) kane perfituar.
"Thuaj PO Shqiperise" do te thote ne radhe te pare qe Shqiperia t'i thote PO vetvetes. Me ate 'byrek' qe pritet te ndahet me shume do dalin (ata qe jane brenda vendit p.sh.) qe do i thone JO asaj. E di se cfare mendoni. Duket si ajo loja: po ndiqte njeri ketrin rreth e rrotull pemes dhe mbas nja dy rrotullimesh nuk dihesh se "kush po ndiqte ke."
Disa eksperienca te vendeve ne zhvillim duhen pare dhe, mbase, adoptuar. Kina dhe India, p.sh., nuk favorizuan mjekesine per zhvillimin e ekonomive perkatese. Mjekesia u zhvillua perkrahesisht zhvillimit dhe mbase ne te njejten kohe si nevoje e domosdoshme - me nje fjale kur rritet 'byreku' rriten kerkesat per sherbime dhe mjeksia eshte pikerisht 'sherbim,' - ose 'shpenzues' - dhe jo 'krijues.' Per t'i dhene kredi mjekesise, ne vendet e zhvilluara ne terma te 'Kerkim dhe Zhvillimit' (R&D) natyrsiht qe impakti i saj ne ekonomi eshte paksa me i larte por kjo nuk duhet te shqetesoje Shqiperine per momentin. Gjithashtu mireqenia (shendeti) e shoqerise ka impaktin e vet ne ekonomi. Por perseri me duket se po biem ne ate lojen "kush ndiqte ke."
Per ta mbyllur, "Thuaj PO Shqiperise" per mua do te thote "Thuaj JO" disa profileve dhe ndermjet tyre mjekesise (ne sektorin shteteror). "Thuaj PO" do te thote perqasje tjeter e qeveritareve ndaj bashkatdhetareve te cilet "te perdoren" (me falni per shprehjen) si mjete rigjenerimi te kapitalit dhe njohurive. Me shume menyra mund te perfshihen ne ekonomine Shqiptare edhe duke mos qene aty. Por lehtesimet duhet te fillojne nga qeveritaret - diaspora ka gjithe keto dekada qe perpiqet. Por deri tashme ka qene njelloj sikur te ndesheshe me murin.
Nje shembull personal. Paraqita gjate pranveres nje projekt-propozim ne disa bashki, si pika kontakti midis diaspores dhe komuniteteve lokale (Albanian Diaspora for Local Development). Ideja ishte qe diaspora te perfshihet ne projekte lokale - per te krijuar dhe ruajtur hapesira dhe pune publike - duke ndihmuar me njohuri dhe kapital. Nuk ishte ideja ime por e adoptuar nga disa vende qe e kane vene ne zbatim (p.sh., Meksike, Kosove, Indi etj). Pati goxha interes por mungon vullneti. "Gure gure," thote popullli "ndertohet shtepia" por ajo qe pritet duket sikur 'shtepia duhet dhene e gjitha e ndertuar, e gatshme.' Pra atje ku qeveria lokale ka mundesi te krijoje lehtesira, le te krijohen lehtesira te tilla dhe nuk do nevojitesh nderhyrja e qendres. Pushteti qendror mbase mund te krijoje disa 'lehtesira' te tjera ne lidhje me qeverite lokale (qofte edhe si eksperimentale si fillim).
"Thuaj PO Shqiperise" nuk duhet te ngelet shabllon dhe diaspora ka role determinues ne kete aspekt. Kina dhe India nuk mund te mendohen ato ekonomi te fuqishme sic jane sot pa rolin e diasporave perkatese. Keto jane fakte lehtesisht te provueshme kur lexon zhvillimin ekonomik te ketyre fuqive. Disa politika duhet te manaxhohen, dmth disa 'lehtesira' duhen promovuar, dhe disa duhen lene te ndjekin zhvillimin perkates.
No comments:
Post a Comment